De bewegelijkheid van het schilderen
Tijdens het schilderen zoekt de penseel een richting. Soms op basis van bewuste overwegingen, dan weer via onverwachte impulsen. Een verfstreek kan bewust een contour van een vorm benadrukken en het object laten afsteken tegen de achtergrond. Maar een veeg over zo’n vorm (een lichaam, een vaas met bloemen), of de vervaging van een contour laat het weer opgaan in andere, meer onbestemde delen. Elke beweging van de kwast in verdunde of in pasteuze lagen brengt een proces op gang. Het resulteert in kleurnuances, plasticiteit en contrasten en het geeft het oppervlak zijn intensiteit.
Sommige schilders laten dit proces verlopen zonder een herkenbaar motief te gebruiken. Dan kijken we alleen naar de manier waarop de verf vloei, meandert of juist stug, stroperig en botsend op elkaar inwerkt. Bepaalde delen (meestal lichte delen of ongemengde kleuren met een hoge verzadiging) reflecteren het licht op een intensieve manier. Andere delen kunnen juist dof en obscuur blijven. Het is een misverstand dat dit proces van schilderen zich alleen afspeelt in abstracte of voorstelling loze schilderijen, want ook in de meest figuratieve schilderijen worden deze aspecten van
het schilderen verkent.
Veel van de schilders van deze tijd gebruiken zowel de abstractie of de figuratie om al deze facetten van het schilderen te verkennen.
In de tentoonstelling Malen is het werk van drie ‘schilders’ bijeengebracht. De aanhalingstekens bij ‘schilders’ verwijst naar het gegeven dat Martin Fenne niet schildert met verf, maar met strookjes voeringstof die hij aan elkaar naait. Toch is zijn manier van werken en zijn benadering in veel opzichten verwant aan
het schilderen en vooral bepaalde aspecten van het schilderen zoals illusionisme, plasticiteit, stofuitdruk- king en kleurmenging. Zijn vloeiende lijnen zijn als banen gekleurde verf en de plasticiteit van vormen, zoals ledematen van figuren, worden in strookjes satijnen paspelband (afzetband voor binnenvoeringen) naast geplaatst en op die manier moduleert Fenne
zijn vormen. De glimmende heldere kleuren geven een glans die doet denken aan de realistisch geschilderde stofuitdrukking in het werk van oude meesters. In een werk met een man die een doorzichtige plastic paraplu benadrukt hij een illusoire weergave: de mannelijke figuur zien we achter het plastic en de vertekende vorm valt samen met de reflecties van de lucht op het scherm. Abstractie en realiteit vloeien zo in elkaar over.
In veel gevallen hebben de werken van Fenne een zekere intimiteit: iemand die op een bank ligt, een man die een hemd uittrekt. Die intimiteit wordt versterkt door de figuren zonder achtergrond van een canvas direct op de muur aan te brengen. Hierdoor is zo’n figuur heel tastbaar en dichtbij.
De werken van Toon Berghahn hebben een totaal andere atmosfeer. Zijn schilderijen met interieurs van tentoonstellingszalen, bibliotheken of andere open- bare ruimten hebben door het overwegend gebruik van zwart, wit en grijs een wat sinistere sfeer en hij vermijdt de aanwezigheid van menselijke figuren.
|
In deze schilderijen gaat het vooral om de tegenstelling tussen lichte en schaduwrijke gedeelten. De kleurrijke accenten zijn vooral terug te vinden in de abstracte schilderijen in de museale ruimten. Die abstracte schilderijen hebben vaak een grote perspectivische vertekening en hierdoor ontstaat een tegenspraak: het voorstelling-loze schilderij waarin elke vorm van illusie vermeden wordt, wordt illusoir in perspectief weerge- geven. Dit spelen met ruimtelijke situaties is een ander belangrijk element in Berghahn’s werk. De architecto- nische ruimten hebben altijd ergens een lichtbron die lange slagschaduwen en reflecties geven. Samen met de scherpe afbakening van muren ontstaat een veld van vlakken dat de compositie bepalen. Aanvankelijk maakte hij landschappen en ook in die schilderijen zijn doorkijkjes, repoussoirs en vergezichten te zien. Ook hier staat de kijker voor een ruimte die vragen oproept over dimensies en door de leegte iets onwezenlijks en surreëels krijgt. Die vage scheidslijn tussen reëel en onecht komt terug in reliëf-vormige schilderijen waar rechthoekige vlakken van breed naar smal aflopen. De hoogteverschillen benadrukken het perspectief of de plasticiteit, maar de monochrome kleur van de vlakken ondergraven die ruimtelijkheid weer. Juist de concrete driedimensionaliteit van het reliëf laat zien hoe subtiel het onderscheid tussen illusie (het toepassen van het centraal perspectief) en abstractie kan zijn.
De recente schilderijen van Gé Karel van der Sterren zijn een drastisch vervolg op eerdere series. Na schilderijen waarin hij dikke, pasteuze lagen afwisselt met meer transparante verflagen in hallucinatoire voorstellingen, lijkt hij nu met wilde verftoetsen de figuratie verder ‘weg te drukken’. Een gezicht van een vrouw in Blink of an Eye #1 is opgebouwd uit expres- sieve vegen die door elkaar lopen en de plasticiteit lijken te ontwrichten. Naast deze ‘vette’ verfstreken zijn in hetzelfde portret golvende, zwierige partijen
in het haar aangebracht. De achtergrond heeft weer een andere behandeling met in elkaar overlopende kleuren. De hond met een open bek is als motief nog het meest realistisch geschilderd. In één schilderij komen meerdere schilderwijzen bij elkaar. Dit gebeurt kwam ook in eerdere series al voor, maar nu explicieter. Karakteristiek voor Van der Sterren’s benadering is om schijnbaar onverzoenlijke stijlen bijeen te brengen. Ook de voorstelling heeft een kitscherig, bijna pervers karakter. In een tijd waarin geen hiërarchie van een alles bepalende stijl in de schilderkunst meer bestaat en oneindig veel voorstellingen ons via de media bereiken, omarmt hij de chaos en kiest bewust een onaangename esthetiek. Het is een esthetiek die van deze tijd die, net zoals de esthetiek van Vincent van Gogh en Karel Appel, eerst weerstand oproept en pas later begrepen wordt als een bijdrage aan binnen de ontwikkeling van de schilderkunst.
De werken die nu in het kunstgemaal te Bronkhorst worden getoond incorporeren allen aspecten van het moderne schilderen. Hier is een amalgaam aan stijlen en uitdrukkingswijzen die tonen dat de schilderkunst nog alle richtingen op kan gaan en springlevend is.
Maarten Bertheux
Mei 2014
|
|
