Heimwee naar schilderijen die nooit geschilderd werden Tekst Allart Lakke, januari 2014. |
||||||
| De schilder Toon Berghahn (Amsterdam, 1970) volgde zijn opleiding aan de Rietveld in Amsterdam en de AKI in Enschede. Hij woont en werkt in Amsterdam. Zijn werk verbeeldt de macht van het schilderij als illusie van verf. Een expressieve behandeling van verf en diversiteit in schilderstechniek wordt door Toon Berghahn moeiteloos toegepast. Verf is liquide, korzelig, smeuïg of vet, naar gelang het vereiste effect. Die galante schilderstechniek, de verfzucht van Berghahn als instrument waarborgt de fysieke kwaliteit van het werk en hij benadrukt de essentie van het zuiver handelen in de dans van de verf. |
||||||
|
||||||
| Het werk getiteld The Board uit 2009 is zakelijk van uitstraling, het toont de boardroom van een groot bedrijf, het centrum van de macht. Op de achtergrond hangen twee abstracte schilderijen, precies zoals het hoort, kostbare schilderijen getoond als trofeeën van macht. Het is beeldend en inhoudelijk een voorloper van de latere serie museale interieurs, waar de macht van het schilderij zelf de inhoud wordt. Toon Berghahn: “In mijn recente serie is het abstracte schilderij onderdeel van een figuratieve voorstelling. Ik heb het ingewikkelde nodig van wauw wat knap gedaan. Voor mij is dat een drive, de truc om het schilderij in die museale ruimte te suggereren. Dat kan niet één op één, het is een soort mooi schilderen.” |
||||||
|
||||||
| De begoocheling wordt veroorzaakt door de verdubbeling van de illusie van het perspectief, een schilderij afgebeeld op een schilderij. Perspectivische ruimte, die van de zaal en schilderkunstige ruimte van het abstracte schilderij. Het wringt en is onlogisch, die dubbele abstractie, figuratief verbeeld. Berghahn werkte vanaf 2009 aan geschilderde interieurs waarin prominent abstracte werken hangen. Vooral in afbeelding, in drukwerk of op internet ontstaat de illusie van een realistisch, fotografisch beeld. Even waant men zich Alice in Wonderland, into the looking glass. Die kortstondig sensatie van het realisme van een fotografische kwaliteit, wordt vervangen door het beeld van een geschilderde ruimte. Een beeld van een beeld, een Droste effect. waarom schildert de schilder schilderijen, die nooit bestaan hebben? De monumentale doeken aan de muren zijn typische, lekkere schilderijen, twijfelloos en vaardig geschilderd, maar ook leeg en zonder noodzaak. De schilderijen die in de desolate ruimtes hangen lijken op werken uit de post painterly abstraction, color field painting en het abstract expressionisme, op werk van Pollock, Sam Francis en Morris Louis, maar ook een enkele keer is hard-edge als uitgangspunt genomen. Ook actuele schilderkunst wordt geopperd als bron. Het zijn geen letterlijke citaten, maar ogenschijnlijk moeiteloze varianten uit een oneindigheid. Is het persiflage? Cynisch? De abstracte schilderijen lijken op ander werk, maar hebben tegelijk een ‘eigen’ identiteit, een stijl. De keuze van Berghanh lijkt dan ook een ontmaskering of kritiek te zijn op het gemak waarmee zulke schilderijen tot stand komen. Berghahn toont op één doek minstens twee van zulke schilderijen geloofwaardig van de hand van een onbekende maar mogelijk beroemde kunstenaar, in één stijl en statig in museale ruimtes opgehangen. De ledigheid wordt versterkt door het ontbreken van figuren, er zijn geen mensen in de eindeloze zalen vol kostbare kunst. Berghahn vertolkt meerdere schilders tegelijk, die in verschillende stijlen een oeuvre ontwikkelen. Hij zelf had die beroemde kunstenaar kunnen zijn. “De kern van de serie is een kunstenaar die niet bestaat een idioom te geven.” Het is tongue in cheek en postmodernisme en tegelijk oprecht verlangen naar het modernisme, omdat het juist die specifieke soorten schilderkunst verheerlijkt. Het is heimwee naar het pure schilderen en het onbekommerde en explorerende van die tijd vanuit het hechte geloof in het belang van het schilderij en de kunst. Toon Berghahn: “Ik kan geen abstract werk maken, want het is mij niet eigen en dus betekenisloos. Maar oorspronkelijk bestond de figuratie voor mij niet, een schilder als Willink vond ik vroeger onbestaanbaar. Ik begreep de Kooning en Pollock, dat was zo slim, groot en klein tegelijk, oneindig goed, maar wat ik zelf in die traditie maakte bleek zonder ziel. Ik ben geen abstracte kunstenaar. Het blijkt dat je de vrijheid pas vind als je accepteert wat je niet kunt.” |
||||||
|
||||||
| Soms is de museumzaal aan het verkommeren, het lijkt alsof er water staat op de vloer en uit spleten in het plafond druipen witte draden. De situatie is hier van na een catastrofale gebeurtenis. Het blijkt een vanitas afbeelding, want het memento mori klinkt uit de leegte op. Al die luxe, kostbare doeken vol pretentie en niemand om het waar te nemen. De zakelijkheid in de recente serie is veroverd na langdurig aan het thema landschap gewerkt te hebben. In 2002/2003 ontstonden werken getiteld Emerald Lake en Refuge. Die vroege serie werken toont ons het landschap als in een droom, vagelijk surreëel, romantische landschappen. De titels zijn bij Berghahn altijd in het Engels en betekenisvol als bijdrage in de interpretatie. Yellow Fog, Silver Mountain en Dew, duiden op een feeërieke sfeer, de manier van schilderen is sfumatisch in zwemen van kleurvlakken, die gracieus in elkaar overvloeien tot een transparant geheel, leesbaar voor het oog en tegelijk onmiskenbaar een landschap. |
||||||
|
||||||
| Leeg en woest, niet door mensen betreden. Het landschap is ijl, onwezenlijk en in één kleurgamma uitgewerkt in een hels geel, schimmig blauw of groenige damp. Alsof het beeld zich zou kunnen oplossen om in de wind meegevoerd te verdwijnen. Veel bergen, meren en bossen, maar in een verbeelding waarbij het schilderen, de verfbehandeling als een abstractie wordt gebruikt. Het zijn transparante schilderijen en het landschap is onecht, een schilderkunstige illusie. Die begoocheling in abstractie is een belangrijk terugkerend element. Na de uitvoerige registratie van het landschap richtte Berghahn zijn aandacht op de gebouwen in die omgeving, na de machtige berg, de uitstraling van macht in een gebouw. Vanaf 2006 is een one dollar biljet repetitief in de achtergrond verwerkt, de serie vormde een breuk met de natuur als landschap. Werk ontstond met post apocalyptische taferelen en de gebouwen zijn opgetrokken in verticale dollars. Schilderijen getiteld Atomic en South Central beide uit 2006. Verwarring ontstaat tussen intrinsieke waarde en nominale waarde en verval, het verdwijnen van waarde en macht. |
||||||
|
||||||
| In 2007 zoomt Berghahn in op een serie iconische gebouwen met titels als Villa, Bunker, Factory en DNB. De overheersende kleur in de serie is vuil geel en smerig oranje. De gebouwen hebben een futuristische en monumentale uitstraling. Het zijn sculpturale bastions van macht in een transparante waas opgetrokken, in vluchtigheid. Karkassen van beton. Als de schilder in de gebouwen rond gaat kijken volgen eerst een aantal kerkinterieurs in gouache. “Naar aanleiding van die lege kerk en het thema religie als een vorm van macht, vroeg ik me af wat is mijn kerk? Het is het museum als sacrale ruimte, leeg en gewichtig. In de museale ruimte hingen monochrome, zwarte schimmen aan de muren. Toen ontstond de noodzaak ‘echte’ schilderijen aan de muur te hangen, schilderijen in de schilderijen, een rare verdubbeling. Tegelijk ervaar ik de onmacht en de nutteloosheid om die schilderijen in het echt, ik bedoel van twee en half bij zes meter te maken.” |
||||||
|
||||||
| De beide schilderijen in de afbeelding zijn met plakplastic in abstracte banen uitgevoerd, de één in verticale en de ander in horizontale banen. De plafonds doen aan zalen in het Stedelijk of het Frans Hals museum denken, met bovenlicht. Hier is hard edge en verval. De nieuwe serie getiteld Schetsboeken uit 2013 zijn schilderijen waarop een schetsboek is afgebeeld, waar allerlei tekeningen in staan. Een oog, een schedel, een ansicht van een kerk. De illusie is sterk en het beeld lijkt een foto van het opengeslagen schetsboek op de rand van een tafel gelegen met een potlood ernaast. Opnieuw een zinsbegoocheling, want het zijn tegelijk studies naar betekenis en nieuw beeldmateriaal, maar in schetsen, die nooit getekend werden. Heimwee naar abstracte schilderijen die nooit geschilderd werden. |
