EH&I MEI 2013 115
COLOR FIELD, 2012, ACRYLVERF EN OLIEVERF OP PANEEL, 41X64 CM.
ATELIER
Toon Berghahn,
kunstenaar

Even mag je in de schilderijen van Toon
Berghahn geloven. In tweede instantie zie je
pas dat het schilderijen van schilderijen
zijn.‘Eerst geloof je de voorstelling, daarna
stort die als een kaartenhuis in elkaar.
Die spanning zoek ik op.’

PRODUCTIE ROB JANSEN|FOTOGRAFIE JAMES STOKES (ATELIER)|
TEKST ESTER DARLEY
ATELIER MEI 2013 EH&I

SCHILDEREN DOET BERGHAHN PLAT OP TAFEL. 'ZO HEB IK MEER CONTROLE OVER DE VERF.' RECHTERPAGINA ROYALE, 2013. NIET ALLEEN EEN VERWIJZING NAAR HET KONINKLIJKPALEIS OP DE DAM MAAR OOK NAAR DE KONINKLIJKEPRIJS,EEN TENTOONSTELLING WAAR VOOR BERGHAHN TOT TWEEKEER TOE WERD GESELECTEERD.
H ij had het zó kunnen verkopen. Toon Berghahn wijst op een gigantisch schilderij van wulpse horizontale verfstroken. 'N beetje Bernard Frieze, 'n beetje 'Ja, die vraag stelt iedereen.' Toch, als je weet dat Berghahn zo'n tien jaar geleden doorbrak met schilderijen van kleurrijke, dromerige landschappen is het geen gekke vraag.
Zelf ziet Berghahn vooral overeenkomsten. 'Die landschappen,' hij vertelt en gebaart alsof hij er middenin staat, 'die zijn zo indruk- wekkend, ze hebben de grootsheid van een kathedraal. Eigenlijk was ik op zoek naar de verhouding tussen mens en natuur. Naar landschappen als tempels, als plekken met een religieuze uitstraling.' In één beweging veegt Berghahn zijn weelderige krullen uit zijn gezicht. Hij relativeert: 'Niks nieuws hoor, het is een bekend negentiende-eeuws idee. Noem het nieuwe romantiek, maar voor mij was dat destijds heel belangrijk.'
      Met die landschappen was Berghahn erg succesvol. Toch liep hij er op een gegeven moment op vast. Berghahn pakt een map »
Gijs Frieling, 'n beetje Robert Zandvliet. kortom ’n lekker doek. Dat wil zeggen, als het tenminste echt bestond... Huh?
Welkom in de wereld van Toon Berghahn (1970, Amsterdam). In zijn studio in een voormalig Chinees naaiatelier in Amsterdam Oost bekijken we zijn nieuwste werk: schilderijen, altans schilderijen van schilderijen. Of beter gezegd, van tentoonstellingen. Berghahn schildert namelijk museumzalen gevuld met abstracte doeken; ze zijn aantrekkelijk, wild en nieuwsgierig makend. Maar ze kunnen dus nooit van de muur.
Waarom museumzalen? Berghahn lacht, Dan, met onvervalst Amsterdams accent:
   
  Toon Berghahn
1970 Geboren in Amsterdam 1993- 1996 AKI Enschede 1990-1992 Rietveld Academie, Amsterdam 1998 Beneluxprijs voor de schilderkunst 2004 +2005 Nominatie Koninklijke prijs voor de schilderkunst. Exposities Het werk van Berghahn was de afgelopen jaren te zien op verschillende solo- en groepstentoonstellingen waaronder: How Art Things?, Nest, Den Haag (2012); Personal Papers, Galerie Clement, Amsterdam (2011 ); Constructing Identity, Vishal, Haar- lem (2011); These Days, Galerie Lutz (2010); Lost in this World, Galerie 10, Utrecht (2008); Wishful Reconstructions, De Nederlandsche Cacaofabriek, Helmond (2002).
 
BENEATH THE SURFACE. 2011, GEMENGDE
TECHNIEK OP PANEEL. 160 X 122 CM.
 

 

 

 

 

van tafel en wijst op een blauw gekleurd berglandschap. 'Dit schilderij verkocht ik aan het ministerie van Binnenlandse Zaken, telkens als Ab Klink op televisie kwam, zag mijn werk op de achtergrond. Hartstikke leuk natuurlijk, goede reclame, maar op een gegeven moment betrapte ik mezelf op herhaling. Het werk verloor betekenis. Dan moet je gaan nadenken.' En dat deed hij.
Wat is nu eigenlijk mijn tempel, vroeg ik me af. Toen kwam ik uit bij museumzalen.'


Photoshop en graffiti
Berghahn kan zich niet herinneren dat hij ooit iets anders wilde worden dan kunstenaar. Dat hij als kind altijd tekende, was een gegeven. Als 4-jarige won hij zelfs met de Olie B. Bommel kleurwedstrijd van de Rabobank spaarbankboekje met honderd gulden omdat Toon zo mooi buiten de lijntjes kleurt'. Zijn vermoeden dat kunst werkelijk
interessant kon zijn, kwam toen hij een jaar of vijftien was. 'Ik hield van hiphop en graffiti en bezocht met school een tentoonstelling van Keith Haring in het Stedelijk Museum. Haring had een enorm doek gespannen voor het dakraam boven de trap. Wauw, dacht ik, dit gaat over mij.' Berghahn is even stil. 'Het maakte zoveel indruk. Ik had geen enkele weerstand.'
De stap naar de kunstacademie was dan ook vanzelfsprekend. De toelating tot de Rietveld voelde als een triomf. 'Dat was toch het hoogst haalbare.' Maar voor Berghahn was die school niet zaligmakend. Pas na zijn overstap naar de toenmalige AKI in Enschede, met docenten als Joris Geurts en Kees Smits, voelde hij zich serieus genomen. 'Je kunt wel wat, zeiden ze, maar je probeert kunst te maken. En ze hadden gelijk,' zegt Berghahn. 'Ik wilde Willem de Kooning worden of Jackson Pollock. Dat waren mijn
grote helden. Maar dat was ik niet. Nadat ik me dat had gerealiseerd, heb ik alles opzij- geschoven.' Vlak buiten Enschede, in een atelier in het bos - 'Het voelde als dertig jaar terug in de tijd' - legde Berghahn in die tijd de basis voor zijn landschappen. 'Niet dat ik een eik van een beuk kon onderscheiden, maar je voelde daar hoe het landschap symbool stond voor herinneringen en emoties.'
Dat was toen. Het lijkt achteraf een makkelijk optelsommetje: de museumzalen die Berghahn nu schildert, ontstonden voor het eerst in 2009. In de tijd dat hij als museum- docent in verschillende musea in Amsterdam scholieren rondleidde. 'Zo simpel ligt het natuurlijk niet. Ik was klaar met de 'mens- natuurrelatie' en raakte gefascineerd door de verhoudingen in de wereld om me heen. Het maatschappelijke werd steeds belangrijker. Grote gebouwen als representanten van geld en macht (Berghahn bouwde ze letterlijk op
EH&I MEI 2013 ATELIER 119

 
HET GEVOLG VAN EEN FÖHN OP NATTE VERF
ONTDEKTE IK BIJ TOEVAL - ZO GAAT HET VAKER.
NU PAS IK ZULKE EFFECTEN HEEL BEWUST TOE.'

 

 

 

 

Met de föhn laat Berghahn
de verf ontploffen. Zo
ontstaat een prachtig
craquelé-effect
       
uit dollarbiljetten) en tegelijkertijd het besef dat ook dat allemaal vergankelijk is: daar probeerde ik vat op te krijgen.' Of hij het museum ook als zo'n machthebber ziet? 'Dat is het natuurlijk wel, ja. Als kunstenaar wil je daar wel hangen, maar dat is zeker niet de reden voor deze serie. Het is geen 'hier- zou-ik-eigenlijk-moeten-hangen'-aanklacht. Zo'n museumzaal is namelijk ook gewoon een fijn onderwerp. Net als het bos is het een bestaande werkelijkheid.'
Berghahns schilderijen beginnen inderdaad met de werkelijkheid, met foto's van museumzalen die hij als referentie gebruikt. De geoefende bezoeker haalt ze er zo uit: het Stedelijk Museum en Arti in Amsterdam bijvoorbeeld, het MoMA in New York. Maar dan, als je als kijker eenmaal 'binnen' bent, treedt de vervreemding op. De glimmende vloeren weerkaatsen de schilderijen als schimmen uit een andere wereld. Of zijn er
geen vloeren en kijk je in een onpeilbare diep- te, een onderwereld, die alles en iedereen in zich opzuigt? Er is immers geen mens te zien. En dan pas valt op dat de schilderijen aan de wand vaak uit veel meer dan alleen verf bestaan. Tape, zilverpapier, hout en stukjes tapijt. Als je dan weer uitzoomt, valt het plaatje langzaam in duigen. 'Dat is nu precies wat ik wil,' zegt Berghahn enthousiast. 'Je moet het kunnen deconstrueren. Eerst geloof je de voorstelling, daarna stort die als een kaartenhuis in elkaar. Die spanning zoek ik op.'
Plat op tafel
Nu pas valt het op: naast de talloze kwasten en verftubes liggen in het atelier ook een boormachine, een föhn en een bus met lijm. Als je al kunt zeggen dat Berghahn met zijn museumzalen in een traditie staat - denk aan Rubens of de negentiende-eeuwse Salon- schilders, er zijn talloze voorbeelden van »
ATELIER MEI 2013 EH&I

 

 

 

 

Ik schilder museumzalen
omdat het gewoon een fijn
onderwerp is'
   
 
   
  BROWN SUGAR, 2012,
OLIEVERF EN ACRYL OP
PANEEL, 31X50 CM.
VERLEIDEN EN MISLEIDEN
GAAT BIJ BERGHAHN HAND IN HAND.
RECHTERPAGINA PAS MET JE NEUS OP DE SCHILDERIJEN IS GOED TE
ZIEN DAT ZE LETTERLIJK UIT
VERSCHILLENDE LAGEN
BESTAAN.
 
  DE SGHILDERIJEN BESTAAN UIT
MEER DAN ALLEEN VERF. BOOR-
MACHINE EN HOUTLIJM ZIJN
SOMS NET ZO BELANGRIJK ALS
EEN KWAST.
 

EH&I MEI 2013 ATELIER 123

REFLECTIONS, 2009. ACRYLVERF OP
PANNEEL, 115X80 CM.

 

 

 

Berghahn 'schildert'
met tape, zilverpapier,
hout en stukjes tapijt
       
zo'n schilderkunstig droste-effect - dan houdt hij er in ieder geval een andere werkwijze op na. Schilderen doet hij namelijk plat op een tafel. En door de verf op zijn schilderij te bewerken met een föhn ontstaat er vaak een prachtig craquelé-effect. 'Hoe ik daarop kom? Tja, vaak ontstaat zoiets doordat je rusteloos bent. Iets zoekt.' Berghahn lacht. 'Meestal is het trouwens toeval. Ik moest een schilderij inleveren voor de Koninklijke Prijs en omdat de verf nog nat was, greep ik naar de föhn. De verf ontplofte zo'n beetje en de bovenste laag droogde natuurlijk sneller dan de onderste. Dat dat zo'n mooi effect zou hebben, had ik van tevoren niet kunnen bedenken. Nu maak ik daar opzettelijk gebruik van.' Dat geldt ook voor het gebruik van de zwaardere materialen als hout en tapijt in zijn 'minischilderijen'. Het is een van de redenen om voortaan op paneel te werken. Voor linnen werd dat eenvoudigweg te zwaar.
      Rest er nog een vraag. Van wie is nu het werk dat in Berghahns museumzalen hangt? Zijn het bestaande tentoonstellingen? De kunstenaar lacht. 'Ik loop echt niet op een tentoonstelling rond met het idee: zo, nu ga ik die eens doen. Integendeel, wat er hangt is pure fantasie. Weet je wat het gekke is? In die schilderijen voel ik heel veel vrijheid. Eigenlijk schilder ik daar wat ik altijd al heb gewild, maar in het echt nooit durfde.' &
 
 www.toonberghahn.nl

 

 

 
Agenda
Het werk van Toon Berghahn is van 15 tot en met 2 0 mei te zien bij Galerie Lutz op de KunstRai in Amsterdam.

 

galerie   cv   contact   info   nieuws   tekst